ТОРЛАҠ-КОММУНАЛЬ ХУЖАЛЫҠ

     Бурыслы үлмәй, тиһәләр ҙә...

     Бөйөк бер аҡыл эйәһе: “Бурыс – ҡоллоҡтоң башы” тигән. Иң ауыр мәл – бурысҡа алғанды кире ҡайтарыу ваҡыты. Дуҫтарға йәки туғандарға бирәсәкте әллә ни эҙемтәләрһеҙ генә кире ҡайтарырға мөмкин дә ул, ә бына фатир өсөн түләүҙәр менән ни эшләргә? Ҡайһы берәүҙәр: “Беҙҙең бер нисә генә айлыҡ бурысыбыҙ бар, нишләп беҙҙе «ҡара» исемлеккә индерҙеләр икән?” – тип аптырашҡа ҡала. Торлаҡ ҡануниәтенә ярашлы, торлаҡ-коммуналь хеҙмәттәр өсөн тулы күләмдә һәм ваҡытында түләү буйынса билдәләнгән талаптарҙы үтәмәүселәр бурыслы тип һанала.

     Торлаҡ-коммуналь хеҙмәттәр өсөн түләмәү – ҡалабыҙҙың торлаҡ-коммуналь хужалыҡтарын борсоған иң киҫкен проблемаларҙың береһе. Халыҡтың идарасы компаниялар һәм ресурстар менән тәьмин итеүсе ойошмалар алдындағы бурысы – коммуналь хеҙмәткәрҙәргә үҙҙәренең йөкләмәләрен тулыһынса һәм сифатлы итеп үтәүгә етмәгән финанс саралары ул. Бында шуны ла онотмаҫҡа кәрәк: бөтә түләүҙәрҙе ваҡытында башҡарған кешеләр ҙә бурыслылар арҡаһында ыҙа сигә.
     Анализ күрһәтеүенсә, торлаҡ-коммуналь хеҙмәт өсөн түләүҙә барыһына ла бер үк шарттар булһа ла, “иң тәртипле” граждандар – пенсия йәшендәгеләр (юғары килемдәре менән маҡтана алмаһалар ҙа), йәштәрҙе әллә ни “тәртипле” тип әйтеп булмай, шулай ҙа улар бер аҙ кисектереп булһа ла, даими түләргә тырыша. Йәмғиәтебеҙҙең асоциаль төркөмө вәкилдәре, йәғни эскеселәр, наркомандар һ.б. түләүҙең ни икәнен дә белмәй, башҡа кешеләрҙең елкәһендә йәшәй, тиһәк тә хата булмаҫ.
     Түләмәүселәрҙе шартлы рәүештә өс төркөмгә бүлеп ҡарарға мөмкин. Беренселәре – бюджеттан аҡса алыусылар – аҡсалары булмаһа, бурыслылар рәтен тултыралар; икенселәре – аҡса мөмкинлектәре сикләнгән кешеләр – торлаҡ-коммуналь хеҙмәт өсөн түләргәме әллә икенсе әйбер (аҙыҡ-түлек, кейем-һалым) алырғамы тигән һайлау алдында ҡалыусылар; өсөнсөләре – хәлле ҡулланыусылар – уларҙың дөйөм сығымдары структураһында коммуналь хеҙмәтләндереү өсөн түләү бәләкәй генә бер өлөштө тәшкил итә.
     Бурыслыны табыуы ауыр түгел, уның тураһында бөтә кәрәкле мәғлүмәт бар, тик уға тейешле аҡсаны түләргә кәрәклеген аңлатыуы күпкә ҡатмарлыраҡ. “УКЖФБ” яуаплылығы сикләнгән йәмғиәт мәғлүмәттәре буйынса былтыр күрһәтелгән хеҙмәттәр өсөн ҡала халҡының 95,8 проценты ваҡытында түләгән. Бурыстар булдырмау, уларҙы йыйыу маҡсатында йәмғиәт тарафынан махсус саралар күрелә. Йорттар буйынса тәғәйенләнгән яуаплы кешеләрҙең һорауы буйынса өс айҙан күберәк бурысын түләмәгәндәрҙең исемлеге бирелә. Шулай уҡ коллектор агентлығы менән килешеү төҙөлгән. Ай һайын подъездарға йәки мәғлүмәт стендтарына торлаҡ-коммуналь хеҙмәтләндереү өсөн бурысы булғандарҙың фатир номерҙары күрһәтелгән исемлек эленә. Бурыстарын түләмәүселәр йәмғиәт тарафынан даими контролдә тотола. Улар менән әңгәмәләр үткәрелә, түләмәү эҙемтәләре аңлатыла, субсидиялар, башҡа льготалар менән файҙаланыу мәсьәләләре буйынса консультация бирелә.
     Коммуналь хеҙмәттәр менән ҡулланған өсөн түләмәү проблемаһы бихисап ҡалалар өсөн актуаль булып ҡала. Барыһы ла граждандарға биреп торған сараларҙы кире ҡайтарырға тырыша, мәсьәләне хәл итеүҙең яңы юлдарын эҙләй, ләкин берәү ҙә универсаль ысул таба алмай. Ә бурыстарҙың йыйылыу эҙемтәһе бик етди. Нишләргә һуң? Бәлки, бурыс йыймаҫҡалыр? Ә бит “бурыс соҡоро”на юл ҡыҫҡа ғына...

     Сәлимә КЕЙЕКБИРҘИНА.