Тәбиғәт һәм беҙ

Мин – ҡайын, һеҙгә өндәшәм...
Япраҡтары йәшел аҡ ҡайындың
Хәтфә йәйгән кеүек һәр яғы.
Әйлән-бәйлән уйнай йәш балалар,
Гөрләп тора һәр көн тау яны.

Мин—ҡайын. Бына 37 йыл инде һәр яҙ йәш-елкенсәкте үҙ ҡосағымда көтәм. Мине һәм башҡа ағастарҙы Баймаҡтың йәшел ҡулсаһы итеп Ишкилде тауына 1975 йылда ултырттылар. Ул ваҡыттағы көслө ҡоролоҡҡа ҡарамай, кешеләрҙең һәр ваҡыт ҡарауын-һаҡлауын тойоп үҫтек. Мин тәбиғәтем менән оҙон ғүмерле—300 йылға тиклем йәшәйем. Ә бына ҡала янында ғүмерем ике тапҡырға ҡыҫҡара. Яҙ етеү менән яныма бөрө, һут алыусылар, йәйгеһен еләк, бәшмәк йыйыусылар, миндек һындырыусылар, күңел асыусылар килә. Мине “сибәрһең, матурһың, таҙаһың” тип, эргәмдә ял итеп китәләр, сәй эсәләр, йырлашалар, кәйеф-сафа ҡоралар. Беҙҙең затты йыш ҡына Рәсәйҙең символы тип атайҙар. Мине илебеҙҙең күп билдәле кешеләре: шағирҙар, яҙыусылар С.Есенин, А.Леонов, Н.Мусин, М.Кәрим, А.Игебаев, рәссам Куинджи үҙҙәренең әҫәрҙәрендә һылыу ҡыҙ, йәш кәләш менән сағыштырған. 

Мине кеше нисек кенә ҡулланмай! Меңәр йылдар элек ҡайын сыраһы яҡтыртып, туҙымда тарих биттәрен яҙҙылар, сағыу эҙҙәрен ҡалдырҙылар, ҡышҡы һыуыҡтарҙа мин йылытам, ҡайын бөрөһө, ҡайын бәшмәге, һуты, дегете, һағыҙы бик күп кәрәкле матдәләр туплап кешене һауыҡтыра. Ә мине ҡосаҡлап бер миҙгелгә тынып ҡалыу һеҙгә күпме шатлыҡ, ләззәт бирә, кешеләр! Мин күп кешеләрҙең насар энергияһын үҙемә алам. Шуға күрә яныма килегеҙ, ҡосаҡлағыҙ, ярҙам һорағыҙ, аралашығыҙ һәм һеҙ күңелегеҙгә еңеллек, тыныслыҡ алырһығыҙ.
Ә тәбиғәттә мине беренсе ағас (няня) тип атайҙар. Сөнки асыҡ урындарҙа беренсе булып үҫәм, ә минең күләгәмдә башҡа ағастар — уҫаҡ, ҡарағай, шыршы ағастары иркенләп үҫә. Мин һеҙгә, кешеләр, урманды матурлап, тынлыҡ, саф, таҙа һауа бүләк итәм. Ә беләһегеҙме, тәбиғәттә һеҙ ҡалдырған тимер консервалар—60-80, пластмасса шешәләр—150, ә быяла һауыттар 500 йылдан һуң ғына тарҡала? Миңә һәм башҡа ағастарға кеше яғынан насар баҫым бик күп, беҙ уны күтәрә алмайбыҙ, әкрен генә үләбеҙ. Беҙгә ярҙам итегеҙ, зинһар! Яҙ һайын вәхшиҙәрсә олономдо тишкесләп һут йыяһығыҙ, унан һуң мин ярамдан яйлап ҡына тереклек һыуымды юғалтып ҡоройом, күҙ йәшемде түгеп яфаланам. Йәй етеү менән бер нисә миндек өсөн балта менән тамырымдан сабып, үлтерәләр.
Һаҡлағыҙ беҙҙе, зинһар! Ә беҙ һеҙҙе һәр ваҡыт ҡаршыларбыҙ, шатландырырға тырышырбыҙ, сафлыҡ һәм именлек бүләк итербеҙ. Мин һеҙгә С.Экзюпери һүҙҙәре менән мөрәжәғәт итәм: “Ошондай боҙолмаҫ ҡағиҙә бар: иртән уянып йыуыныу менән, бар планетаны тәртипкә килтерергә тотон”. Тик шул саҡта ғына Ер-әсәбеҙ мәңге йәшәр, йәшел бөҙрәләре менән ҡыуандырыр.
 

Х. БИКТИМЕРОВА.
Баймаҡ ҡалаһы.