Шиғриәт

ФӘНИС СИРБАЕВ

Сыңғыҙ ауылында тыуғанмын. Бала сағым, мәктәп йылдарым Шүлкә ауылында үтте. Ошо ауылдан хәрби хеҙмәткә алындым, кире әйләнеп ҡайттым. Ошо өс кенә урамдан торған, бейек-бейек ҡарағайҙар менән уратып алынған сихри тәбиғәтле Шүлкә ауылынан башлана минең шиғриәткә юлым.
Әлеге көндә Сибай ҡалаһында эшләйем. Башҡортостан “Китап” нәшриәтендә ике шиғырҙар йыйынтығым донъя күрҙе. Өсөнсөһө үҙ сиратын көтә.
Ред. Әйткәндәй, Фәнис Сирбаев күптән түгел «Юлдаш йыры» республика конкурсында икенсе урын яуланы.

Шүлкә
Ҡарағайҙар иле – Шүлкә!
Ауыл минең кескәй, күркәм.
Йылғалары – таҙа, һалҡын,
Изге йәнле минең халҡым.
Ҡарағайҙар иле – Шүлкә!
Сит ерҙәрҙә ғүмер үтә.
Үткән һымаҡ шуға бушҡа,
Әллә Хоҙай шулай ҡушҡан.
Ҡарағайҙар иле – Шүлкә!
Юҡтыр һиңә һис бер үпкә.
Алып китте бары яҙмыш
Һәм дә әйтте: “Һағын, яҙыш!”
Ҡарағайҙар иле – Шүлкә!
Ҡарағайҙар тейә күккә.
Күккә тейер һымаҡ түбәм,
Ауылымды ҡайтып күрһәм.

Ғүмер
Ғүмер тигән нәмә ағын йылға,
Үтте инде ярһыу тулҡыны.
Үтте инде шашып һөйөүҙәрем,
Уйлап-уйлап йөрәк һулҡыны.
Ғүмер тигән нәмә —  иҫкән елдәр,
Шаулар япраҡ күптән шаулаған.
Ғүмер буйы шаулап йәшәп булмай –
Күптән инде күңел аңлаған.
Ғүмер тигән нәмә бер көн һымаҡ:
Наҙлы иртә, ҡыҙыу төш мәле.
Ҡайнар хистәреңдән айлы кистә
Аҡ йондоҙҙар эреп төшмәле.
Ғүмер тигән нәмә – һары Ҡояш:
Кискә табан яйлап һүрелә.
Офоҡ ситендәге һаран ҡояш
Ҡалған ғүмер кеүек күренә.

ЗӘҢГӘР ШАР
Хәтеремдә һаман бала саҡта
Шарым осто елгә тәгәрәп.
Зәңгәр генә шарым Баймаҡ буйлап
Осто, осто... Илап, тәгәрәп
Ятып ҡалдым ҡулдарымды һуҙып,
Ә шар осто һаман шәберәк.
Ҡабат торам, ҡабат йүгерәмен,
Һауа шарым миңә бик кәрәк.
Терһәк ҡанай, терһәк һыҙырылған,
Әллә осто минең өлөшөм?
Тотторманы, ел бик көслө ине,
Ә кешеләр торҙо көлөшөп...
Хәтеремдә һаман: бала саҡта
Шар артынан илап йүгерҙем.
Шул шар менән осҡан һымаҡ булды
Киләсәгем, барлыҡ ғүмерем.
Шул шар менән минең бәхет осҡан,
Ҡулдарымдан киткән ысҡынып.
Әле һаман зәңгәр шарҙы ҡыуам,
Илағылар килә ҡысҡырып.
Йөрәк ҡанай, йөрәк яраланған,
Ул шар минең тейеш өлөшөм.
Ҡолай-ҡолай йүгерәмен һаман,
Ә кешеләр тора көлөшөп...

ИКЕ ТИРӘК
Ике тирәк кенә тороп ҡалған,
Күңелемдең ике терәге.
Өйҙө кемдер һүтеп тейәп алған,
Емерелә инде йөрәгем.
Ике тирәк кенә тороп ҡалған —
Ҡартатайым менән Өләсәй.
Икәүһе лә шаулап япраҡ ярған,
Тик барыбер әрнеп йән әсей.
Ике тирәк кенә тороп ҡалған,
Ҡайҙа минең бала саҡтарым?
Эҙләйемме икән әйләндереп
Аунап ятҡан нигеҙ таштарын?
Ике тирәк кенә тороп ҡалған,
Тешләйемме икән терһәгем?
Таныш эҙҙәр, таныш әйбер эҙләп
Томалана бара күҙҙәрем.
Ике тирәк кенә тороп ҡалған,
Күңелемдең ике терәге.
Өй урыны – ялан, ялан, ялан.
Емерелде шағир йөрәге...

Конкурсҡа йомғаҡ яһалды

Әгәр уҡыусы иҫләһә, йәш ижадсыларҙың эшмәкәрлеген әүҙемләштереү маҡсатында гәзитебеҙ Милләт-ара татыулыҡты нығытыу йылы уңайынан ижади конкурс иғлан иткәйне. Конкурс һүлпән башланып китһә лә, аҙаҡҡа табан ҡыҙыулаша төштө. Бына һуңғы шиғырҙарҙы баҫып, конкурсҡа йомғаҡ яһар мәл дә етте.
Шулай итеп, беренсе урын иң беренсе булып шиғырҙарын ебәргән Икенсе Этҡол мәктәбе уҡыусыһы Гүзәл Дәүләтшинаға эләкте. Икенсе урын иң йәш шағирә – Таһир ауылынан Әлиә Ибраһимованыҡы. Әйткәндәй, Әлиә, 3-сө класта ғына белем алыуға ҡарамаҫтан, “Мин уҡырға яратам” исемле үҙенең шиғри йыйынтығын да сығарыуға өлгәшкән. Афарин!
Ә өсөнсө урындарға –  Ишмырҙа мәктәбе уҡыусыһы Илмир Ғәлиев, Мерәҫ мәктәбенән – Гөлдәниә Үзбәкова һәм Аҡморон мәктәбенән Фәнүзә Үҙәнбаева лайыҡ булды. Аҡморон мәктәбе уҡыусыларының әүҙемлеген билдәләп үтмәй булмай. Нәфисә Мәмбәтова етәкләгән ижади түңәрәк ағзалары уҡыусылары дәррәү генә үҙҙәренең ижад емештәрен ебәргән.
Еңеүселәрҙе 20 декабрҙә сәғәт 11-гә редакцияға саҡырабыҙ.
Кемдәр урын алмаған, кәйефтәрегеҙ төшмәһен! Эш урында ла, бүләктә лә түгел. Ә иң мөһиме үҙегеҙҙә – ул ижад ҡомары. Шул ҡомарығыҙ һүнмәһен, илһам ҡанаттарығыҙ талмаһын! Шул сағында һеҙҙең яулар үрҙәрегеҙ тағы ла бейегерәк, еңеүҙәрегеҙ сағыуыраҡ булыр! Уңыштар һеҙгә!
Конкурс еңеүселәренә бүләктәр әҙерләүҙә ярҙам иткән бағыусыларыбыҙ – «Заман» магазины хужаһы Тимур Фәхретдиновҡа, «Илсебикә» рестораны хужаһы Радик Хәйбуллинға рәхмәт белдерәбеҙ.

Беҙҙең илдәй ил бармы?
Беҙҙең илдәй илдәр бармы:
Тыуған еребеҙ йәмле.
Һауаһы саф, күге аяҙ,
Ә һыуыбыҙ бик тәмле.
Бары тик беҙҙә генә
Милләттәр татыулығы,
Әсәй, атай, яҡты ҡояш,
Юлыбыҙ яҡтылығы.
Татыулыҡҡа тап төшмәһен,
Ерҙә һуғыш булмаһын.
Балаларҙың киләсәге
Күҙ йәшенә тулмаһын!
Әлиә Ибраһимова, Таһир мәктәбенең 3-сө класс уҡыусыһы.

Дуҫ халыҡтар төйәге
Башҡортостан, күп милләтле
Дуҫ халыҡтар иле һин,
Күптәр һиндә яҡлау тапты,
Күптәре – үҙ бәхетен.
Ете быуын ата-бабам
Һиндә ғүмер кисергән.
Ҡабатланмаҫ йолалары
Онотолмай һис ҡасан.
Ете ырыу халҡы һиндә
Йәшәй бер туған булып,
Бәлә килһә, ташламаҫтар,
Һуҙырҙар ярҙам ҡулын.
Сит ерҙә лә «башҡорт» тигән
Исемгә тап төшөрмәй,
Вәлиди кеүек улдарың
Хеҙмәт итте ял белмәй.
Төрлө милләт халҡын һин
Һыйҙырғанһың үҙеңә,
Урыҫ, мари – һәр береһе
Һөйләшә үҙ телендә.
Һәр бер халыҡ үҙ йолаһын
Иркен өйрәнә ала.
Байрамдарҙа күңел асып,
Йәм, дәрт, көс-дарман ала.
Башҡортостан – ожмах иле,
Дуҫ халыҡтар төйәге.
Рәсәйҙең йөҙөк ҡашы һин,
Таянысы, терәге.
Һиндә тыуҙым, һиндә үҫтем
Һиндә мин белем алам.
Һиндә генә күңелемә
Яҡын һөнәрҙе алам.
Гөлдәниә Үзбәкова, Мерәҫ урта мәктәбе уҡыусыһы.

Күктәге йәйғор кеүек
Тыуған ҡырҙарымдағы
Төрлө сәскәләр кеүек,
Илемдең халыҡтары
Йәшәйҙәр туған булып.
Мин яратам еремдең
Тауҙар, йылға, ҡырҙарын,
Мин яратам илемдең
Ихлас ул һәм ҡыҙҙарын.
Күгемдә ҡояшым балҡый,
Йәйғор һуҙған көйәнтә.
Халҡым, хәс тә, йәйғор төҫлө:
Беҙ дуҫбыҙ һәм күмәк тә!
Нәфисә Мостафина, Үрге Иҙрис мәктәбенең 4-се класс уҡыусыһы.

Рәсәй күкрәгендә йөрәк һин
Башҡортостан – минең тыуған илем,
Әсәм кеүек ғәзиз еркәйем!
Тәбиғәтең – үҙе бер мөғжизә,
Һинән гүзәл ерҙе белмәйем.
Күпме милләт һине төйәк иткән,
Барыһына ҡояш, әсә һин.
Тыныс булһын һәр саҡ һинең күгең,
Балаларың татыу йәшәһен!
Башҡортостан – ҙур йөрәкле илем,
Һин татыулыҡ, дуҫлыҡ өлгөһө!
Һинең сәскә атыу – милләттәрҙең
Туғанлашып йәшәү билгеһе.
Башҡортостан – минең данлы илем,
Рәсәй күкрәгендә йөрәк һин.
Һине төйәк итеү – үҙе бәхет,
Барыбыҙға бик тә кәрәк һин!
Наҙгөл Йәналина,  Йомаш мәктәбенең 8-се класс уҡыусыһы.

Торҡолдашып ҡайтһын торналар
Таң атҡанда бөгөн ҡарап торҙом
Торҡолдашып торна киткәнен,
Үҙем генә һиҙҙем йөрәгемдең
Һулҡып-һулҡып ҡына типкәнен.
Киткәндәрен күрҙем. Ҡайтыуҙарын
Имен-аман күреп булырмы?
Йылы яҙҙа торна тубы күреп
Күңел шатлыҡ менән тулырмы?
Осрашыуҙар йыраҡ, алда әле
Ҡарлы-боҙло һалҡын ҡыш ята.
Торна сыңы, гүйә, бер моң булып
Һағыш тулы уйҙар уйлата.
Эй, торналар, барыр ерегеҙгә
Теүәл генә барып етегеҙ.
Туҡталыштар һайын ялдар итеп,
Беҙҙән сәләм әйтеп үтегеҙ!
Мәле еткәс йылы яҙҙар килер,
Имен генә торһон донъялар.
Тыуған ергә тере бер йәм булып
Торҡолдашып ҡайтһын торналар!
Зөбәйлә Маннапова. Ҡаҡтуғай ауылы.

Ата бәхете
Бар донъяға ауаз биреп
Оран һалды бер сабый.
“Кемем бар?” – тип һорай һалды
Тышта торған бер һантый.
“Улым бармы, ҡыҙым бармы?
Кемем булһа ла ярай.
Ғаиләмдә үҫә минең
Ике ҡыҙым һәм малай.
Ҡыҙым икәү – иптәштәр, тик
Улым үҫә яңғыҙы.
Тағы ҡыҙым тыуһа әгәр
Таҫма кәрәк ал-ҡыҙыл.
Таҫманы ла алдан алып
Ҡуйғайным да күгенән.
Кәрәк булһа икенсеһе –
Хәҙер генә йүгерәм!”
Унда-бында йүгергеләй
Тышта ҡалған бер һантый.
Әсә генә бәпес тапмай –
Өҙгөләнә һәр атай.

Гармунсыға күҙ теймәһен!
(Заһит Сәфәрғәлинға)
Уйна, егет, гармуныңда,
Уйна тағын оҫтараҡ.
Үҙем дә бит уйнар инем,
Бармаҡтарым ҡыҫҡараҡ.
Нығыраҡ баҫ телдәренә
Гармуныңды йәлләмәй.
Йырға һалдым әйтер һүҙем,
Түҙә алмай һөйләмәй.
Эй, ағыла, ағыла һуң
Баян-гармун моңдары.
Гармунсыға күҙ теймәһен,
Оҫта икән ҡулдары!
Сәхнәләрҙә сыңлап китә
Гармун моңо тағын да.
Бар оҫталар ары торһон
Сәфәрғәлин барында!
Хәлиҙә Ишдәүләтова. Ишей ауылы.

Буранбай
Буранбай ҙа тигән ауыл ҡайҙа?
Һаҡмар буйҙарында туғайҙа.
Минең уйҙар тағы һиңә ҡайта,
Алыҫ-алыҫтарҙан урай ҙа.
Көйәнтәгә элеп силәктәрҙе
Бара инек шишмә һыуына.
Күрше еңгәй әйтте:  “Матур булаң
Шишмә һыуы менән йыуынһаң”.
Ялан аяҡ йүгереп менә инек
Ҡыҙтораташҡай-тауҙың башына,
Мәңгеләшкән аяҡ-ҡул эҙҙәрен
Һыйпап ҡарай инек тағы ла.
Бейек тауҙың яңғыҙ ҡайынына
Бер саҡ алһыу таҫма бәйләнем.
Бер үҫмергә сәләм әйтһен, тиеп
Йөрәк серҙәремде һөйләнем.
Ҡайһы ергә, ҡасан килгәндәрҙер
Зар илаған ауыл ҡарттары.
Ниңә бөгөнгәсә һаҡланмаған
Буранбайҙың яҙған хаттары.
Ғүмерем буйы һағынып йәшәйем мин
Күк тирәкле талғын Һаҡмарҙы.
Төйәк иткән ерем яҡшы ла бит,
Нығыраҡ һөйәм тыуған яҡтарҙы. Буранбайҙар тыуһын, ир етһендәр,
Әрмеләрҙән килһен хаттары.
Шул хаттарҙы уҡып, ҡыуанышып
Ауыҙ йырһын ауылым ҡарттары!
Таңһылыу Сөнәғәтова. Түбә ауылы.

Хыялым манараһы
“Күңелем тулап туҡтаны”, –
Тиһәм дә ышанмағыҙ.
Хистәрем әле һаман да
Йүгәнһеҙ, тышауҙарһыҙ.
Һаман ниҙер дәғүә итеп,
Нимәлер көтә күңел.
Бәхет миңә бөгөн кәрәк,
Ә иртәгеһен түгел!
Моратыма ирешкән юҡ,
Юҡ әле маҡтанаһы.
Менәһе тауҙар артында
Хыялым манараһы.

Мин – ир заты
Мин – ир заты.
Минең иңдәремә
Фани донъя һалған ҡанатын.
Ауырлығын тойоп бөгөлһәм дә,
Эй, аҡ Донъя, һине яраттым!
Беләктәремдә көс бар әле, шөкөр!
Көс юҡ, тиеп лыпын ятманым.
Заман ҡанундарын
Мин үҙемсә
Нисек кәрәк – шулай ятланым.
Ир-ат бит мин, Әҙәм нәҫеленән.
Аяҡтарҙа ныҡлы торамын.
Һөйгәнемдең йәнен иретерлек
Наҙ бар
Күңелен мең ҡат урарлыҡ!

Көҙ
Яҡты аяҙ көндәр,
Салт йондоҙло төндәр,
Көҙ етте тип уйламаҫһың да.
Һинең бәхеттәндер,
Беҙҙең бәхеткәлер
Тыуған көндә иламаҫһың да!
Алтын көҙҙәр еткән,
Йәмле йәйҙәр үткән,
Йыл фасылы үҙгәрә тора.
Йәшлек – яҙҙар кеүек,
Беҙҙең наҙҙар кеүек,
Осҡонлана – күҙҙәргә ҡара!
Аяҙ был көндәрҙә,
Шатлана йөҙҙәр ҙә,
Нур балҡыта бөтә тирә-яҡ!
Моңһоуланма, гөлөм,
Беҙҙең әле бөгөн
Эҙ ҡалдырып эшләр, йәшәр саҡ!
Мөхәммәт Минбагисов. Урғаҙа ауылы.
       
Изгелек
Таш атҡанға аш ат, тиеп
Өйрәткәйне әсәйем.
Әсәйемдең васыятын
Ғүмерем буйы үтәйем.
Мин дә бит балаларымды
Изгелеккә өндәйем.
Ҡолаҡҡа элдеме, тиеп
Ситтән генә күҙләйем.
Изгелеккә – изгелек, ти.
Дөрөҫ халыҡ мәҡәле.
Эшләгәнең бармы берәй
Изгелекте, әйт әле?

Эй, ғүмеркәй!
Эй, ғүмер, ғүмеркәйем,
Ниңә улай ҡыҫҡаһың?
Зауыҡ менән йәшәгәндә
Төп күтәрә һуғаһың?
Ғүмер үтеп китмәһен, тип,
Артҡа ҡарайым туҡтап.
Серем иткәндә лә үтә,
Ятмайыҡ оҙаҡ йоҡлап.
Эй, ғүмерҙәр, үтә инде ул,
Инде, дуҫтар, нишләйек?
Хоҙай биргән бар ғүмерҙе
Матур итеп йәшәйек!
Тәнзилә Ғәлимйәнова-Алтынғужина. Ниғәмәт ауылы.

ТАШҠЫНДАН ҺУҢ
Көслө ямғыр! Күктә йәшен-уҡ!
Йөрәк шаша, башта аҡыл юҡ.
Йылға ташып, ярҙар күмелде.
Хис-тойғолар алды күңелде.
Ямғыр үтте, ҡояш асылды,
Хистәр һүнде, йөрәк баҫылды.
Йылға ярҙар менән сикләнде,
Аҡыл элеп, йөрәк бикләнде.
Сабыр йөрәк нишләп ашҡынған –
Күләүектәр ҡалды ташҡындан.

КӨҘГӨ ПЕЙЗАЖ
(Этюд)
Аҡ юрғанын ябыр алдынан
Һылыу ҡайын ап-аҡ тәненә,
Сисеп һалған һары күлдәген
Ләззәтләнеү биреп йәненә.
Ҡара толомдарын туҙҙырып
Эй, ҡойона ямғыр һыуына!
Зифа буйлы, бөҙрә тәлгәшле
Яп-яланғас ҡайын йыуына.
Эргәһендә йәп-йәш ҡарағай,
Әллә нишләп уға ҡарамай,
Торған була йыш-йыш тын алып,
Кейемкәйе бөткән сыланып.

Әғзәм Ғәҙелбаев.
Шүлкә ауылы.